Problem zanieczyszczeń powietrza zyskał w ostatnich latach dużo uwagi ze strony polskiej opinii publicznej. Jednakże wielu Polaków wciąż nie wie do końca, jakie substancje tworzą te zanieczyszczenia i skąd się biorą. Niniejszy artykuł rzuca światło na te kwestie.

W ostatnich latach problem zanieczyszczeń powietrza był w Polsce komentowany bardzo szeroko. Przyczynił się do tego wzrost świadomości społecznej w tej kwestii, możliwy m. in za sprawą upowszechnienia się aplikacji pokazujących bieżącą jakość powietrza praktycznie w każdym miejscu w kraju. Jednakże wciąż niewiele osób w pełni zdaje sobie sprawę z tego, czym są i skąd pochodzą te zanieczyszczenia.

Kluczową przyczyną złej jakości powietrza w Polsce jest tzw. niska emisja, czyli rozmaite źródła emitujące zanieczyszczenia do wysokości ok. 40 metrów od ziemi. Są to przede wszystkim przydomowe kotły, piece i paleniska, ruch drogowy oraz zakłady przemysłowe. Udział tych poszczególnych czynników w zanieczyszczaniu powietrza może być różny, zależnie od wybranej lokalizacji. Dla przykładu: w dużych aglomeracjach transport kołowy będzie odpowiadał za większy procent szkodliwych substancji wypuszczanych do atmosfery niż ma to miejsce na wsi, gdzie największym problemem są przydomowe źródła ciepła. Na poziom zanieczyszczeń wpływa także ukształtowanie terenu (miejscowości położone w nieckach mają zazwyczaj większe problemy z jakością powietrza) oraz styl zabudowy (poszczególne rozwiązania urbanistyczne mogą wpłynąć pozytywnie lub negatywnie na tę sytuację).

W zanieczyszczonym powietrzu znaleźć można rozmaite związki chemiczne, tworzące zagrożenie dla ludzkiego zdrowia i życia. Można wskazać tu np. benzen, który zawierają spaliny samochodowe i dym tytoniowy. Jest to także benzo(a)piren, który pojawia się przy tzw. spalaniu niecałkowitym, czyli sytuacji, w której spalana substancja ma niedostateczny dostęp do tlenu. Szkodliwym związkiem, który można spotkać szczególnie często w sezonie grzewczym jest też dwutlenek siarki, charakterystyczny dla miejsc, gdzie ludzie ogrzewają swoje domy zasiarczonym węglem słabej jakości. W takich lokalizacjach notuje się też duże ilości kadmu. Z kolei miejsca o istotnym nasileniu ruchu samochodowego są zanieczyszczone tlenkiem azotu, pochodzącym przede wszystkim z silników Diesla. Najpowszechniejszymi zanieczyszczeniami są pyły zawieszone PM10 i PM2,5, rozróżniane na podstawie średnicy ziaren (odpowiednio nie większych niż 10 i 2,5 mikrometra). Specyficznym zanieczyszczeniem, które może bardzo szybko prowadzić do śmierci człowieka jest tlenek węgla, popularnie zwany czadem.

Jak zostało już wspomniane, ilość zanieczyszczeń powietrza oraz ich pochodzenie są zależne od lokalizacji. Znaczenie ma tutaj nie tylko istniejąca w danym miejscu infrastruktura (np. duża liczba domów jednorodzinnych, ruchliwe drogi czy konglomeraty przemysłowe), ale też np. indywidualne działania użytkowników tej infrastruktury. Zupełnie inaczej wygląda bowiem emisyjność szkodliwych substancji z przydomowego kotła, który jest nowoczesny, poprawnie opalany i zasilany dobrej jakości paliwem w porównaniu do tzw. „kopciucha”, czyli urządzenia starego, mało efektywnego i opalanego często niskokalorycznym i wysoce emisyjnym opałem. W tym pierwszym przypadku dużej części emisji daje się uniknąć. Podobnie sprawa wygląda np. w miejscach, gdzie transport kołowy może być wsparty pojazdami niskoemisyjnymi i siecią transportu zbiorowego oraz w zakładach, które instalują filtry zanieczyszczeń.

Poszczególne zanieczyszczenia powietrza mogą mieć rozmaity wpływ na zdrowie i życie ludzi. Ich regularne wdychanie może spowodować drobne dolegliwości w postaci kataru, bólów głowy czy zaburzeń koncentracji, ale też przynieść poważne zagrożenia w postaci nadciśnienia tętniczego, ryzyka zawału serca, udaru mózgu, nowotworów płuc i dróg oddechowych oraz powodować zagrożenia dla dzieci nienarodzonych.

Kluczową rolę w ograniczaniu emisji zanieczyszczeń i poprawie jakości powietrza w Polsce odgrywa program Czyste Powietrze. Podejmowane w jego ramach działania, takie jak wymiana starych i nieefektywnych kotłów, termomodernizacja budynków oraz instalacja odnawialnych źródeł energii, znacząco przyczyniają się do redukcji emisji szkodliwych zanieczyszczeń. Kompleksowość działań przewidziana w ramach Czystego Powietrza pozwala jednocześnie redukować emisje dwutlenku węgla, tlenków azotu oraz pyłów zawieszonych, co ma pozytywny wpływ na jakość powietrza w Polsce. Dodatkowo, przedsięwzięcie to podnosi efektywność energetyczną, pozwalając na oszczędności.

Powodowane przez zanieczyszczenia powietrza problemy mogą być zatem bardzo poważne. Dlatego też kluczowa jest kompleksowa i konsekwentna walka z ich przyczynami.